Tam Phủ và Tứ Phủ là gì ?

Tam Phủ và Tứ Phủ là hai hệ thống tín ngưỡng thờ cúng Mẫu lâu đời nhất tại Việt Nam. Hai hệ thống trên có nhiều điểm chung nhưng cũng có những điểm khác biệt.

Tam Phủ bao gồm ba bộ:

• Thiên Phủ: do vị Mẫu Thượng Thiên cai quản bao gồm các vị thánh cai quản trời đất, sấm chớp, mưa.
• Địa Phủ: do vị Mẫu Liễu Hạnh cai quản bao gồm các vị thánh cai quản mặt đất, cây cỏ, hoa lá.
• Thoải Phủ: do vị Mẫu Thoải cai quản bao gồm các vị thánh cai quản sông ngòi, biển.

Tứ Phủ bao gồm bốn bộ:

• Thiên Phủ: do vị Mẫu Thượng Thiên cai quản.
• Nhạc Phủ: do vị Mẫu Thượng Ngàn cai quản bao gồm các vị thánh cai quản rừng núi.
• Địa Phủ: do vị Mẫu Liễu Hạnh cai quản.
• Thoải Phủ: do vị Mẫu Thoải cai quản.

Hệ thông thần linh Tam Phủ 

Tam Phủ là nền tảng cho sự phát triển thành Tứ Phủ. Tam phủ là giai đoạn đầu tiên của tín ngưỡng thờ Mẫu xuất hiện từ thời kỳ văn hóa Đông Sơn. Tam phủ gồm ba phủ: Thiên phủ, Địa phủ và Thoải phủ. Tam phủ thờ phụng các vị thần linh cai quản các cõi khác nhau trong vũ trụ. Các nghi lễ thờ cúng của tam phủ cũng đơn giản chủ yếu là cầu an, cúng tế. Ngày nay do nhu cầu tâm linh của người dân ngày càng cao và ảnh hưởng của Phật giáo và Đạo giáo và nhu cầu đoàn kết cộng đồng cùng với sự tương đồng về tín ngưỡng và nghi lễ giữa hai hệ thống thờ Mẫu tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn (Thanh Sơn Nhất Phái) được kết hợp với tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh (Nhạc Phủ) tạo thành hệ thống Tứ Phủ vào thời Lê.

Thứ tự các Phủ trong Tam phủ công đông cụ thể như sau:

• Thánh Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên
• Thánh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn
• Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ

Hệ thống Thần Linh Tứ Phủ 

Tứ Phủ hay Đạo Mẫu là một tín ngưỡng dân gian phổ biến tại Việt Nam chủ yếu là tại miền Bắc. Tứ Phủ thờ Mẫu Liễu Hạnh, một vị nữ thần được xem là mẹ của muôn loài cùng các vị nữ thần khác thuộc hệ thống Tứ Phủ xuất hiện vào thế kỷ 16 dưới thời LÊ.

Tứ Phủ gồm bốn phủ:

• Phủ Thiên: cai quản bầu trời gồm các vị thần như Mẫu Thượng Thiên, Chầu Bà Thoải Phủ Vân,…
• Phủ Nhạc: cai quản cõi trần gồm các vị thần như Mẫu Liễu Hạnh, Chầu Bà Đệ Nhị, Quan Lớn Đệ Tam,…
• Phủ Thoải: cai quản sông nước gồm các vị thần như Mẫu Thoải, Chầu Bà Thủy Cung, Quan Lớn Thủy Phủ,…
• Phủ Địa: cai quản đất đai gồm các vị thần như Mẫu Địa, Chầu Bà Sơn Trang, Quan Lớn Đệ Nhất,…

Mối liên hệ giữa Tam Phủ, Tứ Phủ và tín ngưỡng Sơn Trang

Tam Phủ và Tứ Phủ có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Tam Phủ là nền móng cho việc ra đời của Tứ Phủ. Tứ Phủ hiện nay là một tín ngưỡng dân gian độc đáo mang đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam.

• Giao thoa giữa tín ngưỡng Tam Phủ, Tứ phủ và tín ngưỡng Sơn Trang

Tín ngưỡng Tam Phủ, tứ phủ và tín ngưỡng Sơn Trang đều thờ Mẫu và thể hiện lòng tôn kính đối với vị thần linh tối cao, người mẹ của muôn loài. Cả hai tín ngưỡng đều có hệ thống thần linh phong phú bao gồm các vị Mẫu, Chầu Bà, Quan Lớn,… Cả hai tín ngưỡng đều có các nghi lễ cúng bái, cầu khấn, hầu đồng,…

Tuy nhiên tín ngưỡng Tam Phủ, Tứ Phủ có nguồn gốc từ văn hóa Đông Sơn, trong khi tín ngưỡng Sơn Trang có nguồn gốc từ văn hóa Mường.

Hệ thống thần linh trong tín ngưỡng Tam Phủ có sự phân chia rõ ràng theo ba cõi: Thiên, Địa, Thoải. Còn hệ thống thần linh trong tín ngưỡng Sơn Trang có sự kết hợp giữa các vị thần linh của người Mường và Mẫu Thượng Ngàn. Nghi lễ trong tín ngưỡng Tam Phủ có phần cầu kỳ và phức tạp hơn so với nghi lễ trong tín ngưỡng Sơn Trang.

Tam Tòa Thánh Mẫu khi kết hợp với tín ngường Sơn Trang sẽ bao gồm:

• Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên
• Mẫu Đệ Nhị Địa Tiên (Thánh Mẫu Liễu Hạnh)
• Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ

Mẫu Thượng Ngàn được thờ riêng ở ban Sơn Trang

• Khi Thiên Địa đồng quy giứa Tam Phủ và Tứ Phủ

Thuyết này cho rằng Thánh Mẫu Liễu Hạnh đóng vai trò cực quan trọng trong cả hai cõi âm dương vừa là Địa Phủ vừa là Thiên Phủ.

Mẫu Liễu Hạnh cũng cai quản Địa Phủ, nơi phán xét và trừng phạt những linh hồn tội lỗi. Mẫu Liễu Hạnh cũng đại diện cho Thiên Phủ trong cõi nhân gian thay thế cho Mẫu Thiên Tiên. Khi xuất hiện với tư cách thay thế Mẫu Thiên Tiên, Mẫu Liễu sẽ mặc trang phục màu đỏ của Thiên Phủ thay vì màu vàng thường thấy của Địa Phủ. Lúc đó Tam Tòa Thánh Mẫu sẽ bao gồm:

• Mẫu Liễu Hạnh (tức Mẫu Địa Tiên và đại diện thay mặt cho Mẫu Thiên Tiên)
• Mẫu Thượng Ngàn
• Mẫu Thoải

Cụ thể việc sắp xếp Tam toà thánh Mẫu và thờ Sơn Trang, Skyhome sẽ nói cụ thể vị trí đặt trên ban thờ bên dưới: 

Vị trí trên ban thờ

Vì Tứ Phủ Thánh Mẫu đã được chuyển đổi từ Tam Toà Thánh Mẫu cho nên tại từng ngôi đền, cách thờ tượng của các Thánh Mẫu cũng có chút khác biệt nhau. Sau đây là một vài kiểu bài trí thông dụng.

A – 1 tượng Thánh Mẫu

Bức tượng Thánh Mẫu đại diện cho cả bốn vị trong Tứ Phủ Thánh Mẫu

B – 3 tượng Thánh Mẫu

1. Nếu không có ban thờ ngoài trời và ban thờ Sơn Trang

• Thiên – Địa đồng quy: trong trường hợp này, Mẫu Liễu Hạnh giữ vị trí là Mẫu Đệ Nhất vừa là Mẫu Địa vừa đại diện cho Mẫu Thiên Tiên. Tam Tòa Thánh Mẫu khi đó bao gồm:
  • Thánh Mẫu Liễu Hạnh (tức Mẫu Địa Tiên và cũng là Mẫu Thiên Tiên)
  • Thánh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn
  • Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ

• Nhạc Phủ và Địa Phủ đồng nhất: trong trường hợp này, Mẫu Đệ Nhị bao gồm cả Mẫu Nhạc Tiên và Mẫu Địa Tiên.Theo quan điểm này:
  • Thiên Phủ thuộc cõi trên cao, miền thượng nguyên
  • Thoải Phủ thuộc cõi thấp nhất, miền hạ nguyên.
  • Địa Phủ và Nhạc Phủ đều là cõi ở giữa, miền trung nguyên, nơi con người sinh sống.

  Tam Tòa Thánh Mẫu khi đó bao gồm:

  • Mẫu Thượng Thiên: tức mẫu đệ nhất hoặc Mẫu thiên tiên
  • Mẫu Đệ Nhị: Mẫu Địa và Mẫu Thượng Ngàn ( mẫu địa)
  • Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ hay Mẫu đệ tam thuỷ cung

  

2. Chỉ có ban thờ Sơn Trang

 Tam Tòa Thánh Mẫu khi đó bao gồm:

• Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên
• Mẫu Đệ Nhị Địa Tiên (Thánh Mẫu Liễu Hạnh)
• Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ

3. Chỉ có ban thờ ngoài trời

4. Có cả ban thờ ngoài trời và ban thờ Sơn Trang

Trong trường hợp này, tùy theo màu sắc phục trang mà phân định tôn tượng các Thánh Mẫu. Thông thường là Mẫu Thiên được thờ thêm ở ban ngoài trời HOẶC Mẫu Thượng Ngàn được thờ thêm ở ban Sơn Trang.

C – 4 tượng Thánh Mẫu

Trong trường hợp này, Mẫu Thiên Tiên luôn ở vị trí chính giữa, cao nhất. Dưới đây là một số cách sắp xếp thường thấy:

Kết luận: Quý vị nếu có kiến thức và hiểu sâu về các vấn đề trên thì hãy liên hệ với SKYHOME để tư vấn cũng như nâng cấp bài viết trên để dễ hiểu hơn. Xin Cảm Ơn !