Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn Khâm Sai là ai?

Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn Khâm Sai hay thường gọi là Chầu Bé, Chầu Mọi, Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn, Đông Quang Công Chúa là một trong Tam Chầu của hệ thống Tứ Phủ Thánh Chầu theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam sau Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên Khâm Sai, trước Chầu Đệ Tam Thuỷ Cung Khâm Sai. Chầu Đệ Nhị được thờ cúng ở nhiều đền, chùa trên khắp cả nước chủ yếu là ở đền, phủ thờ có Mẫu Thượng Ngàn. Một số giả thuyết cho rằng Chầu là con gái út của Vua Cha Bát Hải. Một số giả thuyết lại cho rằng Chầu là một thần tiên giáng trần. Cũng có giả thuyết cho rằng Chầu là một vị nữ tướng tài giỏi, có công lao giúp đỡ nhà vua dẹp giặc. Chầu Đệ Nhị, Thượng Ngàn Khâm Sai được miêu tả là một người phụ nữ trẻ tuổi, xinh xắn, mặc quần áo màu xanh lam hoặc đỏ, đầu đội mũ, tay phải cầm gậy tre. Chầu cũng được coi là vị thánh Yêu thích hát hò, khiêu vũ, và hay hầu đồng tại các nghi thức tế lễ.

Các truyền thuyết về Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn Khâm Sai

1. Truyền thuyết về Chầu Đệ Nhị giáng trần: Theo câu chuyện kể, Chầu Đệ Nhị là con gái của Ngọc Hoàng được đầu thai thành con dâu của một viên quan lại triều đình. Chịu sự bất công bởi mẹ kế, Chầu rời làng đi tu tập và xuất gia ở núi Tam Đảo. Sau khi tu luyện thành công, Chầu được sắc phong thành Mẫu Đệ Nhị quản lí mường núi giúp đỡ người dân.

2. Sự tích về Chầu Đệ Nhị giúp đỡ người dân: Chầu Đệ Nhị luôn xuất hiện giúp đỡ người dân đuổi tà ma, yêu tinh, trị bệnh dịch cứu giúp người dân. Bà cũng giúp đỡ người dân khai phá vùng đất mới, canh tác, chăn nuôi, làm nông nghiệp. Người dân dựng miếu thờ cúng nhằm ghi nhớ và tri ân công ơn của Chầu.

3. Sự tích giữa Chầu Đệ Nhị và Chầu Bơ: Chầu Đệ Nhị cùng Chầu Bơ là hai đôi bạn tri kỉ, bên nhau giúp đỡ người dân. Hai Ngài hay xuất hiện ở các đình, chùa nhằm ban phước tới con nhang đệ tử.

4. Thần tích của dòng mo họ Hà: Tương truyền, trong dòng mo họ Hà tự chép Chầu Đệ Nhị thượng Ngàn hay Đông Quang Công Chúa chính là bà Lê Thị Kiểm, người vợ của ông Hà Văn Thiên – vị quan cai quản vùng Đông Cuông.

Ông Thiên chính là hậu duệ của tướng quân Hà Đặc và Hà Bổng, nổi danh trong chiến công đánh đuổi giặc Nguyên. Tiếc thay, ông đã hi sinh lúc đang chiến đấu để lại bà Kiểm cùng con nhỏ.

Nén nỗi đau buồn, bà Kiểm quyết một lòng phụng dưỡng mẹ già yếu, nuôi dạy con và giúp đỡ xóm làng. Bà truyền dạy võ nghệ, trị dịch cho dân, giúp xây dựng vùng đất Đông Cuông ngày một giàu mạnh.

Khi bà Kiểm mất, bà hiển linh giúp nhân dân cùng những người gặp khó khăn trên sông Thao. Để ghi nhớ công lao, nhân dân đã dựng đền thờ bà ở hạ lưu sông Hồng, đối diện với đền thờ ông Hà Văn Thiên bên tả ngạn.

5. Chuyện kỳ bí về Đông Quang Công Chúa và lời nhắn nhủ qua thuyền buôn qua ghi chép của Lê Quý Đôn:

Chuyện xảy ra vào khoảng giữa niên hiệu Thiên Bảo (1720 – 1729), lúc Văn Châu đang trên đường mua bán từ Đông Quang (nay là huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái) đến làng Kính Chủ, Thanh Ba (ngày nay là huyện Lâm Thao – Phú Thọ). Bến sông này có miếu thờ Đông Quang Công Chúa hay Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn vẫn nổi tiếng anh linh.

Đêm đã buông màn, bến sông vắng lặng, chợt một bóng đen từ miếu Đông Quang bước ra.  Đó là một phụ nữ xinh xắn, thong dong đi trên con thuyền của Văn Châu. Nàng kêu tên anh và đáp lời:

“Khi thuyền nhà ngươi trở về qua miếu Ngọc Tháp, phiền nhà ngươi nói giúp là kính tạ Đại vương, Chúa bà đã sinh con trai rồi, gửi lời về báo để Đại vương biết.”

Nói rồi, bóng dáng người phụ nữ vụt mất hút trong bóng tối, để mặc Văn Châu bàng hoàng.

Đường thuỷ từ Đông Quang đến Ngọc Tháp cũng chỉ tốn ba, bốn ngày. Nhưng kỳ diệu thay, sáng hôm sau, thuyền của Văn Châu đã cập bến Ngọc Tháp. Nơi đây, núi đá vôi nhô ra bến sông giống chiếc vỏ ốc, trên ngọn đồi là miếu thờ Vua cùng Chúa bà. Bên cạnh miếu cũng có chùa Lăng Nghiêm cổ kính.

Nhớ lời dặn dò của người phụ nữ thần bí, Văn Châu đứng nơi mũi thuyền, hướng đến miếu Ngọc Tháp nói:

“Kính tạ Đại vương, Chúa bà đã sinh con trai rồi, gửi lời về báo để Đại vương biết!”

Lời nói của Văn Châu văng vẳng trong núi rừng trùng điệp, chứa đựng một lời nhắn nhủ bí ẩn, kèm theo lòng tin cùng hi vọng.

Câu chuyện giữa Văn Châu và Đông Quang Công Chúa đến nay còn được truyền tụng, làm đẹp thêm cho huyền thoại sông Thao cùng miếu Ngọc Tháp thiêng liêng.

Bản văn Chầu Đệ Nhị

Câu 1:

Có khi Chầu ngự lầu son

Có khi Chầu lại giáng đồng

Có khi Chầu về non tiên

Có khi Chầu lại hiện về đền Mẫu

Câu 2:

Đền Mẫu linh thiêng cao sang

Là nơi Chầu ngự an nhàn

Có lầu son gác tía

Có voi ngựa hầu

Chầu ban đêm

Câu 3:

Có cung nữ múa hát khen

Có hương trầm nghi ngút bay lên

Có lời cô cậu van vái

Có tiếng đàn tranh lảnh lót đưa

Câu 4:

Chầu ngự đồng khăn đóng mão ngai

Áo bào the mỏng phất phới bay

Tay cầm chầu rượu chén son

Tay cầm quạt ngà phất nhẹ nhàng

Câu 5:

Đôi mắt Chầu long lanh huyền

Đôi mày Chầu cong như lá nguyệt

Môi Chầu đỏ thắm như son

Dáng người Chầu thanh tao tuyệt vời

Câu 6:

Chầu là con gái Ngọc Hoàng

Chầu giáng trần phi thường cứu người

Chầu thương con nhỡ cháu mồ côi

Chầu thương người già neo đơn không nơi nương tựa

Câu 7:

Có người van vái cầu xin

Có người khấn nguyện bình an

Có người cầu tài lộc tấn tới

Có người cầu con đàn cháu đống

Câu 8:

Chầu thương con nhỡ cháu mồ côi

Chầu thương người già neo đơn không nơi nương tựa

Có người van vái cầu xin

Có người khấn nguyện bình an

Có người cầu tài lộc tấn tới

Có người cầu con đàn cháu đống

Câu 9:

Cầu gì Chầu cũng cho

Miễn là lòng thành khẩn son

Cầu gì Chầu cũng chứng giám

Miễn là lòng thành kính tin

Câu 10:

Giờ đây Chầu đã trở về

Cung tiên lầu ngọc bồng bềnh

Con nhỡ cháu mồ côi nhớ Chầu

Người già neo đơn nhớ

Chầu Cầu gì Chầu cũng cho

Miễn là lòng thành khẩn son

Cầu gì Chầu cũng chứng giám

Miễn là lòng thành kính tin