1. Hầu đồng là gì ?

Hầu đồng ( lên đồng) hay thường gọi là hầu bóng, đồng bóng là một nghi thức thuộc sinh hoạt tín ngưỡng dân gian tứ phủ và tục thờ mẹ Thánh Mẫu dòng Shaman giáo của nhiều dân tộc thiểu số, trong đó có tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Về bản chất, hầu đồng là nghi lễ tiếp xúc với thánh thần thông qua các bạn đồng nam, nữ. Khi “thần nhập”, các đồng nam, nữ (thường gọi là cô đồng) sẽ nhảy múa hát theo điệu nhạc, biểu hiện hình tượng của từng bậc thánh thần. Hầu đồng sẽ được tiến hành ở đình, đền, chùa thờ cúng Mẫu hoặc ở nhà riêng.

2. Lịch sử và nguồn gốc của hầu đồng

Theo các nhà khoa học, hầu đồng có lẽ bắt nguồn từ:

• Tín ngưỡng Thờ Mẫu: Tín ngưỡng thờ Mẫu là một tín ngưỡng rất phổ biến tại Việt Nam, thờ cúng các vị Thánh Mẫu với nhiều quyền năng khác nhau. Nghi lễ hầu đồng được coi là một cách giúp con người gắn kết với các vị Thánh Mẫu.
• Tín ngưỡng Shaman giáo: Shaman giáo là một tín ngưỡng cổ đại, cho rằng thế giới linh hồn thể hiện qua sự tương tác giữa con người với thế giới linh hồn. Shaman hay thường gọi là “thầy cúng”, là nhân vật giữ vai trò trung gian giữa con người và thế giới linh hồn. Trong nghi lễ hầu đồng, “thanh đồng” (người thực hành nghi lễ) được coi là nhập vong từ các vị thần linh.

Hầu đồng trải qua nhiều thời kỳ, dưới tác động của nhiều nhân tố khác nhau như:

• Nho giáo: Được du nhập vào Việt Nam sớm và có tác động sâu sắc đến đời sống vật chất, tinh thần. Một số nghi lễ trong Nho giáo cũng được du nhập vào nghi lễ hầu đồng.
• Phật giáo: Được du nhập vào Việt Nam cũng rất sớm và có tác động sâu rộng đến đời sống tinh thần của nhân dân. Một số nghi lễ trong Phật giáo cũng được du nhập vào nghi lễ hầu đồng.
• Hầu đồng dù bị cấm đoán trong một vài giai đoạn lịch sử nhưng được bảo tồn và phát huy trong cuộc sống tâm linh của người dân. Ngày nay, hầu đồng được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể nhân loại và được đông đảo người dân đón nhận.

Tại sao phải hầu đồng?

Hầu đồng được coi là cầu nối giữa con người với các đấng thánh thần, để con người thể hiện lòng thành kính, biết ơn và cầu chúc những điều tốt lành đối với cá nhân, người thân và cộng đồng. Theo quan điểm tâm linh, hầu đồng còn giúp đỡ con người giải trừ vận hạn, đẩy lùi tai ương, đem lại sức khoẻ và an lành. Hầu đồng là một cách giúp con người thể hiện lòng thành tôn kính, biết ơn tới các đấng thánh thần, những người có công lao với tổ quốc và nhân dân. Một số người cho rằng hầu đồng có thể chữa trị được bách bệnh, thậm chí là những chứng bệnh hiểm nghèo mà y học ngày nay chưa thể chữa trị khỏi. Một số người tham dự hầu đồng với mục đích tìm kiếm sự thăng tiến trong nghề nghiệp, học hành hoặc buôn bán.

Các nghi thức trong hầu đồng

Nghi thức hầu đồng là một loại hình văn hoá tâm linh đặc sắc của người Việt Nam. Nghi thức này bày tỏ lòng thành tôn kính, tri ân đến các vị thần linh và cầu xin những điều tốt lành cho gia chủ. Nghi thức hầu đồng có nhiều hình thức khác nhau được tổ chức rất công phu và trang nghiêm. Dưới đây là các nghi thức chính trong hầu đồng:

1. 1. Lễ yết cáo: Thanh đồng dâng lễ xin phép các vị thần linh được thực hiện nghi thức hầu đồng. Lễ yết cáo bao gồm các nghi thức sau: dâng hương, dâng lễ vật, đọc bài khấn, . ..
2. 2. Lễ tế đàn: Bắt đầu thực hiện nghi thức hầu đồng. Thanh đồng khoác xiêm y, đội nón, đeo gươm và thực hiện các động tác nhảy múa theo điệu hát chầu văn. Lễ mở đàn với ý nghĩa thanh tẩy không khí, thỉnh các vị thần linh giáng đàn.
3. 3. Hầu các giá đồng: Mỗi giá đồng tương đương với một vị thần trong Đạo Mẫu. Thanh đồng sẽ hoá thân vào vị thánh ấy và thực hiện các nghi thức như: hát chầu văn, nhảy múa, phát lộc, . .. Số lượng giá đồng trong một lần hầu có thể khác nhau, phụ thuộc theo hoàn cảnh và điều kiện của người hầu.
4. 4. Lễ tạ ơn: Sau khi nghi thức giá đồng chấm dứt, thanh đồng thực hiện lễ tạ ơn các vị thần linh đã giáng đàn. Lễ tạ ơn bao gồm các nghi thức sau: dâng hương, dâng lễ vật, đọc bài khấn, . ..
5. 5. Lễ nhập cung: Thanh đồng tiễn đưa các vị thần linh quay trở lại âm phủ. Lễ nhập cung bao gồm các nghi thức như: dâng hương, dâng lễ vật, đọc bài khấn,

Ngoài ra, trong nghi thức hầu đồng cũng có các nghi thức quan trọng hơn bao gồm:

• Lễ thanh tẩy: Thanh đồng được tắm gội, trang điểm và chuẩn bị y phục cho ngày hầu đồng.
  Lễ dâng sao: Dâng sao giải hạn đối với người có hầu đồng.
  Lễ cầu an: Cầu mong sức khoẻ, bình an cho gia chủ cùng người thân.

Các giá hầu trong hầu đồng:

Mỗi giá hầu thể hiện một vị thánh thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Dưới đây là một số giá hầu phổ biến:

1. Hầu Mẫu:

• Hầu Ba giá Mẫu: Mẫu Đệ Nhất (Thiên Phủ), Mẫu Đệ Nhị (Thoải Phủ), Mẫu Đệ Tam (Địa Phủ).
• Hầu Cửu Thiên Huyền Nữ.
• Hầu Mẫu Liễu Hạnh.
• Hầu Mẫu Địa Mẫu.
• Hầu Mẫu Lục Cung.

2. Hầu Quan:

• Hầu Ngũ Vị Tôn Quan.
• Hầu Quan Lớn Trấn Vũ.
• Hầu Quan Âm.
• Hầu Quan Châu.
• Hầu Quan Giám Sát.

3. Hầu Chầu:

• Hầu Tứ Phủ Chầu Bà.
• Hầu Chầu Đệ Nhất (Chầu Quỳnh).
• Hầu Chầu Đệ Nhị (Chầu Liễu).
• Hầu Chầu Đệ Tam (Chầu Bông).
• Hầu Chầu Đệ Tứ (Chầu Cửu).

4. Hầu Cô:

• Hầu Mười Hai Cô Tiên.
• Hầu Cô Bơ.
• Hầu Cô Chín Sòng.
• Hầu Cô Đôi Cửu Tịch.

5. Hầu Cậu:

• Hầu Thập Vị Triều Cậu.
• Hầu Cậu Bé.
• Hầu Cậu Bơ.
• Hầu Cậu Hoàng.

6. Hầu Ông Hoàng:

• Hầu Bảy Ông Hoàng.
• Hầu Ông Hoàng Bơ.
• Hầu Ông Hoàng Mười.
• Hầu Ông Hoàng Chín.

7. Hầu Thánh:

• Hầu Thánh Gióng.
• Hầu Thánh Trần Triều.
• Hầu Thánh Mẫu Liễu Hạnh.
• Hầu Thánh Long Vương.

8. Hầu Thoải Phủ:

• Hầu Thủy Cung Thánh Mẫu.
• Hầu Rắn (Ông Lốt).
• Hầu Ngũ Hổ.

Thứ tự 36 giá hầu đồng

Nghi thức này có 36 giá đồng, mỗi giá tương đương với một bậc thánh thần thuộc hệ thống Tứ Phủ. Thứ tự 36 giá biểu thị lòng thành kính của chúng ta đến các bậc thánh thần trong Tứ Phủ. Hầu đồng là một cách giúp chúng ta cầu xin tài lộc, bình an, hạnh phúc và sức khoẻ đối với cá nhân và gia đình. Thứ tự 36 giá là một yếu tố đặc biệt trong đời sống tín ngưỡng của người Việt Nam. Nghi thức này góp phần giữ gìn và phát triển các giá trị văn hoá dân tộc.

1. 1. Tôn nhang thỉnh Phật
2. 2. Thỉnh mẫu
3. 3. Tôn quân thần Triều
4. 4. Thái sư nhất phẩm
5. 5.Quan lớn đệ nhất
6. 6.Thỉnh quan đệ nhị
7. 7.Văn quan đệ tam
8. 8.Thỉnh quan đệ tứ
9. 9. Quan lớn Tuần Trang
10. 10. Văn quan Hoàng triều
11. 11. Chầu đệ nhất
12. 12. Chầu đệ nhị
13. 13. Chầu đệ tam
14. 14. Chầu đức chúa Ba
15. 15. Chầu chúa Thác Bà
16. 16.Chầu đệ tứ
17. 17. Chầu chúa Bắc lệ
18. 18. Chầu Mười Đồng Mỏ
19. 19. Chầu bé Bắc Lệ
20. 20. Thỉnh ông Hoàng Cả
21. 21. Văn ông Hoàng Ba
22. 22. Văn ông Hoàng Bẩy
23. 23.Văn ông Hoàng Mười
24. 24. Thỉnh cô đệ nhất
25. 25. Văn cô đôi thượng
26. 26. Văn cô đôi thoải
27. 28. Văn cô năm suối
28. 29. Văn cô sáu lục cung
29. 30. Thỉnh cô tám đồi chè
30. 31. Văn cô chínThỉnh cô mười
31. 32. Văn cô bé
32. 33. Thỉnh cậu hoàng cả
33. 34. Thỉnh cậu hoàng đôi
34. 35. Thỉnh cậu hoàng ba
35. 36. Văn cậu hoàng bé

Âm nhạc và trang phục trong hầu đồng:

Âm nhạc:

Nhạc hầu đồng được phân làm nhiều điệu, mỗi một điệu tương ứng với từng giá hầu khác nhau. Nhạc hầu đồng có ý nghĩa tạo không khí trang trọng, thiêng liêng cho nghi lễ, giúp con người nhập hồn với muôn vị thánh thần và kết nối loài người với cõi thần linh.  Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong nghi lễ hầu đồng, có nhiều loại nhạc cụ được sử dụng trong hầu đồng, bao gồm: bộ gõ như trống, thanh la, mõ, sênh tiền, bộ dây như đàn tranh, đàn nguyệt, đàn bầu, bộ hơi như sáo, kèn….

Trang phục:

Trang phục trong hầu đồng cũng vô cùng đặc biệt, Mỗi giá hầu có một loại trang phục riêng biệt, đại diện các vị thánh thần nơi thanh đồng nhập hồn. Trang phục hầu đồng phải được may với trang phục sặc sỡ, nhiều màu sắc, với nhiều chi tiết hoa văn cầu kì. Trang phục hầu đồng có ý nghĩa tâm linh bày tỏ lòng kính trọng đến các vị thánh thần, để thanh đồng hoá thân thành các vị thánh thần và tôn thêm nét đặc sắc cho nghi thức hầu đồng.

Ý nghĩa văn hóa và tâm linh của hầu đồng

Hầu đồng có ý nghĩa văn hóa và tâm linh quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt Nam.

Về mặt văn hóa: Hầu đồng là một hình thức sinh hoạt cộng đồng với nhạc cụ, phục trang, điệu múa đặc sắc. Hầu đồng góp phần giữ gìn và phát triển các nét đẹp cổ truyền của dân tộc. Hầu đồng là một loại hình sinh hoạt tập thể, gắn bó con người với thiên nhiên.

Về mặt tâm linh: Hầu đồng bày tỏ lòng thành tôn kính, tri ân đến các đấng sinh thành. Hầu đồng giúp con người xua tan nỗi âu lo, muộn phiền trong đời sống. Hầu đồng giúp con người gắn kết với cõi thiêng liêng, mong muốn được bình yên trong cuộc sống.

Hầu đồng có phải là nghi lễ của Phật giáo không?

Không, hầu đồng không phải là nghi lễ của Phật giáo. Hầu đồng là một nghi lễ thuộc về tín ngưỡng thờ Mẫu, một tín ngưỡng dân gian có nguồn gốc ở Việt Nam. Trong nghi lễ hầu đồng, các “đồng thầy” (nam) hoặc “đồng cô” (nữ giới) sẽ thể hiện việc nhập đồng của các bậc thánh thần bằng các điệu nhảy múa, ca hát, và các sấm truyền. Nghi lễ này chủ yếu được tổ chức ở các đền, phủ thờ Mẫu nhằm cầu mong an lành, may mắn, hạnh phúc, an lạc. Phật giáo là một tín ngưỡng có xuất xứ từ Ấn Độ, với những nghi lễ cùng giáo lý riêng biệt. Phật giáo hướng con người về việc giác ngộ, giải thoát mọi đau khổ, chứ không chú trọng tới vấn đề thờ cúng các vị thần thánh như trong tín ngưỡng thờ Mẫu.

Ai mới có thể hầu đồng?

Theo quan điểm truyền thống trong tín ngưỡng thờ Mẫu, không phải ai cũng có thể hầu đồng. Việc một người có thể hầu đồng hay là không tuỳ thuộc vào căn đồng của họ. Căn đồng là một thuật ngữ tôn giáo được hiểu là nơi gặp gỡ giữa người trần gian với các đấng linh thiêng. Người có căn đồng hay được cho là sẽ có những điều huyền bí, siêu nhiên, hoặc có sức mạnh yếu đuối, chưa thể giải thích bởi khoa học.

Lưu ý khi tham gia hầu đồng

Để đảm bảo sự trang trọng và tôn kính trong nghi lễ hầu đồng, bạn cần lưu ý một số điều sau:

1. Trang phục: Nên mặc trang phục lịch sự, kín đáo, phù hợp với không khí trang nghiêm của nghi lễ. Tránh mặc trang phục hở hang, phản cảm.

2. Vẻ ngoài: Giữ gìn vệ sinh cá nhân sạch sẽ. Tránh sử dụng quá nhiều nước hoa, trang điểm quá đậm.

3. Thái độ: Giữ thái độ thành kính, nghiêm túc trong suốt nghi lễ. Tránh nói chuyện phiếm, cười đùa, hoặc có những hành động thiếu tôn trọng.

4. Lễ vật: Chuẩn bị lễ vật dâng cúng phù hợp với quy định của đền, phủ. Lễ vật cần được chuẩn bị chu đáo, thể hiện lòng thành kính.

5. Khi hầu đồng: Tuân theo hướng dẫn của chủ lễ và các thanh đồng. Không tự ý làm những điều không phù hợp với nghi lễ. Giữ tâm trí thanh tịnh, tập trung vào nghi lễ.

6. Sau khi hầu đồng: Giữ gìn vệ sinh cá nhân. Ăn uống thanh đạm, tránh ăn đồ cay nóng, nhiều dầu mỡ. Tránh thức khuya, giữ tinh thần thoải mái.

Hầu đồng có phải mê tín dị đoan không?

Hầu đồng là một nghi lễ dân gian thuộc phạm vi tín ngưỡng thờ Mẫu, một tín ngưỡng dân gian có nguồn gốc từ Việt Nam. Nghi lễ này chủ yếu được thực hiện ở các miếu, phủ thờ Mẫu nhằm cầu mong an lành, khoẻ mạnh, may mắn, vv.

Nhìn chung, hầu đồng không phải là mê tín dị đoan vì nó được thực hành với những mục đích như:

• Tôn vinh và tri ân các vị thần linh
• Thể hiện lòng thành kính và biết ơn
• Cầu mong những điều tốt đẹp cho bản thân, gia đình và cộng đồng
• Gắn kết con người với thế giới tâm linh

Tuy nhiên, hầu đồng có thể trở thành mê tín dị đoan trong những trường hợp sau:

• Lợi dụng nghi lễ để trục lợi cá nhân
• Lừa đảo, hù dọa người khác
• Sử dụng những thủ đoạn mê tín để lừa bịp người nhẹ dạ
• Làm trái với pháp luật và đạo đức xã hội